Zaburzenie z opóźnioną fazą snu i czuwania

Zespół opóźnionej fazy snu i czuwania (DSWPD) jest najczęstszym zaburzeniem rytmu okołodobowego. Ocenia się, że występuje u 7–16% osób młodych, a 10% pacjentów zgłaszających się do lekarza z powodu przewlekłej bezsenności ma w rzeczywistości zaburzenie tego typu. Około 40% pacjentów z opóźnioną fazą snu i czuwania ma podobne przypadki w najbliższej rodzinie¹.

Co to jest zespół opóźnionej fazy snu i czuwania?

W zespole opóźnionej fazy snu zasypianie wieczorem i w konsekwencji budzenie się rano może być przesunięte nawet o ponad 2 godziny w stosunku do powszechnie przyjętych pór snu. Najczęstsze skargi osób cierpiących z powodu tego zaburzenia rytmu snu to:

• nieodczuwanie senności wieczorem,
• zasypianie bardzo późno w nocy, a czasami nad ranem,
• przez to trudności z porannym budzeniem się i ciągłe uczucie zmęczenia w dni robocze.

W przypadku braku rozpoznania problemu i zastosowania odpowiedniego leczenia, stan taki może utrzymywać się do końca życia, choć zazwyczaj nasilenie tych objawów maleje wraz z wiekiem.

Zespół opóźnionej fazy snu w okresie jesienno-zimowym

Okres jesieni i zimy z powodu krótszego dnia i przez to mniejszej ilości światła może nasilać trudności ze snem. Ponieważ aktywność naukowa i zawodowa wymaga dostosowania się zazwyczaj do wczesnych pór wstawania rano, osoby z opóźnioną fazą snu mogą stosować różne substancje stymulujące w ciągu dnia, np. duże ilości kofeiny, oraz leki nasenne wieczorem, co powoduje utrwalenie tego nieprawidłowego wzorca. Wiele osób dostosowuje też swoją aktywność zawodową do tego wewnętrznego rytmu, pracując w nocy. W dni wolne, a szczególnie dłuższe okresy urlopowe, łatwiej dostosować sen do własnego opóźnionego zegara, dzięki czemu problemy ze snem i nadmierną sennością w ciągu dnia mijają, a długość snu jest prawidłowa. Opóźniona faza snu u dużej części osób jest nawykowa, to znaczy wywołana celowym przedłużaniem różnego rodzaju aktywności na późne pory wieczorne z jednoczesnym ograniczaniem jej w ciągu dnia¹.

Profilaktyka i leczenie zespołu opóźnionej fazy snu

Duże znaczenie ma tutaj ekspozycja na światło, które jest czynnikiem najbardziej aktywizującym mózg i hamuje wydzielanie przez szyszynkę melatoniny. Mały dostęp do światła w ciągu dnia oraz nadmierny w późnych godzinach wieczornych powoduje nasilenie objawów, podobnie jak zmiany godzin pracy i aktywności społecznej oraz częste podróżowanie ze zmianą stref czasowych. Z tego względu unikanie oglądania telewizji lub korzystania z urządzeń elektronicznych w porach wieczornych jest ważnym elementem profilaktyki i leczenia tego zaburzenia.

Leczenie zespołu opóźnionej fazy snu polega na stopniowym przyspieszaniu pory budzenia się lub przesuwaniu rytmu snu i czuwania. Aby uzyskać pożądane pory kładzenia się do łóżka i wstawania, powinno się konsekwentnie opóźniać godzinę chodzenia spać o 1 – 3 godziny. Wstawanie o godzinach wcześniejszych powinno być połączone z wystawieniem się na jasne światło (fototerapia), a jeszcze szybsze efekty można uzyskać, podając melatoninę egzogenną, według algorytmu¹:

• Cel leczenia: przesunięcie pory zasypiania na godziny wcześniejsze
• Leczenie melatoniną: należy przyjmować melatoninę 5 mg przez 3 – 6 tygodni co najmniej 3 godziny przed planowaną porą snu. Następnie, szczególnie u osób młodych, należy przechodzić na dawki niskie (0,5–3 mg) i dążyć do zakończenia podawania leku.
• W przypadku nawrotów DSWPD kilkunastotygodniowe okresy stosowania leku mogą być powtarzane co kilka miesięcy. Stosowanie się pacjentów do zasad leczenia behawioralnego zaburzenia z opóźnioną fazą snu i czuwania powoduje (przestrzeganie zasad higieny snu), że przerwy w podaniu melatoniny mogą być zazwyczaj długie, bez konieczności stałego podawania leku.